عوامل ايجاد ناخنداني پسته

عوامل ايجاد ناخنداني، لكه و آسيب به پوست استخواني ميوه پسته

(Endocarp Lesion)

   عوامل محيطي، ژنتيكي و مديريتي قادر به ايجاد خسارت بر روي پوست استخواني ميوه پسته مي باشند. در زير تعدادي از عوامل ياد شده شرح داده شده است:

الف- ناخنداني ميوه پسته:

   ناخنداني يكي از صفات ناخواسته در ميوه پسته است كه باعث كاهش ارزش اقتصادي آن شده و خندان كردن علاوه بر افزايش هزينه توليد باعث كاهش كيفيت نيز مي شود. از جمله عوامل مهمي كه در ناخنداني پسته نقش مؤثري را ايفا مي نمايند، مي توان به رقم، سن، سال آوري، زمان برداشت و شرايط اقليمي در زمان تلقيح و مديريت صحيح تغذيه در طول دوره رشد و نمو ميوه اشاره نمود.  ناخنداني پسته به عوامل زير بستگي دارد:

1- رقم پسته: درصد ناخنداني و شكل خنداني در ارقام مختلف متفاوت است. در بعضي از ارقام درصد ناخنداني بالا و در بعضي پائين مي باشد. همچنين شكل خنداني پسته در بعضي ارقام يك طرفه و در بعضي ديگر دو طرفه مي باشد

ناخنداني در ميوه پسته

2- سال آور) (on و سال ناآور) (off: معمولاً در سال آور(پر محصول) كه درخت مقدار زيادي ميوه دارد به دلايل احتمالي تغذيه و آبياري، درصد بيشتري از دانه ها ناخندان مي شوند.

3- تغذيه: عاملي است كه بيشترين نقش را در خنداني پسته دارد و كمبود عناصر غذايي بويژه پتاسيم (K) مي تواند موجب بالا رفتن درصد دهن بست گردد.  نقش ساير عناصر غذائي در خندان شدن محصول، كاملا' شناخته شده نيست.

4- آب: كمبود آب در تابستان و همچنين شوري آب آبياري مي تواند موجب بالا رفتن درصد دهن بست گردد. لازم به ذكر است آخرين دور آبياري قبل از برداشت محصول در تابستان نقش زيادي در درصد خنداني محصول دارد.

5- آفات: حمله آفاتي نظير پروانه چوبخوار، سوسك سرشاخه خوار، پسيل و شپشكهاي پسته به درختان پسته بويژه در تابستان مي تواند موجب ضعف درخت و بدنبال آن بالا رفتن ميزان دهن بست گردد.

6- سن درخت: ميزان دهن بست در ميوه درختان جواني كه تازه به سن باروري رسيده اند بيشتر است.

7- گرده افشاني: مشخص شده است كه چنانچه پسته اهلي با گرده پسته وحشي (بنه )، آتلانتيكا و خنجك تلقيح شود درصد بالائي از پسته ها ناخندان مي شوند.  با توجه به اينكه پديده ناخنداني در ميوه پسته به پسته دهن بست (به صورت پوك بودن كامل و دهان بست داراي مغز نيمه كامل) اطلاق مي شود.

8-عدم بر طرف شدن نياز سرمايي: زمستانهاي غير معمول و گرم باعث رشد ضعيف جوانه ها و گل ها در بهار مي شود. اين موضوع علاوه بر كاهش اندازه ميوه ها موجب افزايش درصد ناخنداني مي شود.

9-برداشت زود هنگام: برداشت ميوه ها قبل از رسيدن كامل مي تواند موجب افزايش ميوه هاي ناخندان شود.

ب- نيمه خنداني ميوه پسته:

   پسته هاي نيمه خندان پسته هائي هستند كه فقط قسمت كمي از دهان آنها باز شده است و در اصل ممكن است همان پسته هاي ناخندان باشند، كه در طي فرآيند فرآوري قسمتي از دهان آنها باز شده است.  هر چه تغييرات دمائي در زمان خشك كردن پسته شديدتر باشد درصد بيشتري از پسته ها خندان شده و يا شكاف خنداني آنها بزرگتر مي شود. عوامل ايجاد كننده پسته هاي نيمه خندان مي تواند مشابه پسته هاي نا خندان باشد.

ج- پسته هاي صدمه ديده در اثر عوامل مكانيكي:

   عوامل مؤثر در ايجاد پسته هاي صدمه ديده در مراحل برداشت، انتقال، پوست گيري و فرآوري

عبارتند از:

• مرحله برداشت: پسته هايي كه در موقع برداشت روي چادر شب يا حتي بيرون از آن ريخته مي شوند و كارگران روي آنها پاي مي گذارند، دچار صدمه مكانيكي مي شوند. اين پسته ها ممكن است بعداً با پسته هاي سالم مخلوط شوند. در اين مرحله پرندگان نيز مي توانند باعث آسيب رساني شوند

• مرحله انتقال: در مرحله انتقال از باغ به پايانه، پسته هاي برداشت شده توسط بيل داخل كاميون، وانت و يا تريلرهاي متصل به تراكتور ريخته مي شوند.  همچنين بعضي از باغداران براي صرفه جويي در هزينه حمل، پسته ها را روي هم متراكم مي كنند تا جاي كمتري را اشغال كند كه احتمال صدمه ديدن و شكستگي پسته ها بيشتر مي شود

3-مرحله پوست گيري: در برخي از انواع پوست گير ها مثل پوست گير سنتي، احتمال صدمه ديدن پوست استخواني و خرد شدن آن بيشتر است. همچنين در اثر عارضه اضمحلال پوست استخواني، قسمت نرم و قابل انعطاف ممكن است در دستگاه هاي پوست گيري شكسته شود

4- مرحله فرآوري: در برخي پسته ها در طي مرحله خشك شدن، آسيب ديدگي و جدا شدن مغز از پوست استخواني مشاهده مي شود.  تحقيقات نشان مي دهد كه در بين چهار نوع خشك كن (واگني متناوب، عمودي دوجداره متداوم، عمودي استوانه اي متناوب و عمودي استوانه اي متداوم)، خشك كن واگني در رطوبت 4 تا 6 درصد بيشترين آسيب رساني به دانه هاي پسته را داشته است. همچنين براساس اين نتايج كمترين آسيب رساني مربوط به خشك كنهاي عمودي استوانه اي متناوب در رطوبت 10 تا 12 درصد بوده است.  همچنين پسته هايي كه در ميدان آفتابي پهن شده است ممكن است توسط كارگران لگد شده و صدمه ببينند.  

انواع صدمات مكانيكي در ميوه پسته

د - ميوهاي ناقص و بدشكل:

   علت اصلي اين عارضه تا كنون ناشناخته باقي مانده است. تحقيقات انجام شده تا كنون دليلي براي بدشكلي و بدفرمي ميوه هاي پسته ارائه نكرده است.  به همين جهت اين عارضه در ايالت كاليفرنيا به نام خسارت توسط عوامل ديگر يا 'Damage by Other Means' ياDBOM  ناميده شده است (متن جي و همكاران، 1995). اما آنچه مشخص شده، اين است كه هرگونه صدمه مكانيكي به ميوه اي كه در حال رشد و نمو در زمان 2 هفته بعد از اتمام دوره گل باشد، باعث نكروزه شدن لايه سلولي پارانشيم در آندوكارپ در حال نمو و درنتيجه مرگ برخي از سلولها خواهد شد و در نتيجه باعث بدشكلي ميوه ها خواهد گرديد .برخي از اين نوع پسته ها كه علاوه بر بدشكلي ريز هم مي باشند در اصطلاح عاميانه به پسته نخودو (نخود شكل) معروف هستند. چنانچه شپشك سرشاخه و ميوه پسته (pistaciae .P) باجمعيت زياد برروي دانه هاي پسته تجمع يابد، امكان تغيير شكل و بد شكل شدن دانه ها نيز وجود دارد.  دانه هاي ياد شده اغلب ناخندان (دهان بسته) و با مغز كوچك مي باشد.  تحقيقات انجام گرفته در كاليفرنيا نشان داده كه شدت اين عارضه با ميزان محصول مرتبط است . به طوري كه در سالهاي آور و يا در شاخه هاي پر محصول بخصوص در باغهائي كه بين هفته دوم تا چهارم بعد از اتمام گل تحت تنش آب، تغذيه و تنشهاي محيطي باشند اين عارضه شديدتر مي باشد. مطالعات انجام يافته درايران نشان داده است كه اين عارضه در بين ارقام فندقي شكل بيشتر از ارقام بادامي شكل است.  بررسي ها همچنين نشان داده است كه در بين ارقام تجاري رقم كله قوچي نسبت به ارقام تجاري ديگر درصد بالاتري از پسته هاي بدشكل را داراست .